โครงการวิจัยปัจจัยการขับเคลื่อนกระบวนการเกิดเครือข่ายความร่วมมือทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมและออกแบบ Scenario สำหรับการพัฒนาพื้นที่ Satun Global Geopark สู่การเป็น “Global Geopark Learning City”

ประเทศไทยเป็นประเทศที่อุดมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการสนับสนุนวิถีชีวิตของท้องถิ่นและขับเคลื่อนการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ ป่าไม้ แหล่งต้นน้ำ สภาพแวดล้อมทางทะเล และทรัพยากรทางธรณีวิทยานั้นได้ถูกใช้เป็นเครื่องมือสำคัญในการสนับสนุนอุตสาหกรรมการผลิต การส่งออกและอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวของไทย อย่างไรก็ตาม การพัฒนาเศรษฐกิจ อย่างรวดเร็วในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมามักเกิดขึ้นจากการใช้ทรัพยากรธรรมชาติเหล่านี้อย่างไม่ยั่งยืน

ประเทศไทยมีแหล่งทรัพยากรทางธรรมชาติที่มีคุณค่ามากเช่น “สตูลจีโอพาร์ค” ซึ่งถือเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญแห่งหนึ่งในประเทศไทย มีเนื้อที่ครอบคลุมพื้นที่ 4 อำเภอในจังหวัดสตูล ได้แก่ อำเภอทุ่งหว้า อำเภอมะนัง อำเภอละงู และอำเภอเมือง (เฉพาะอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะเภตรา และอุทยานแห่งชาติตะรุเตา) รวมเป็นพื้นที่ 2,597 ตารางกิโลเมตร มีความโดดเด่นจากภูเขาสู่ท้องทะเล โซนภูเขาโดดเด่นภูมิประเทศแบบคาสต์ (karst topography) ทำให้เกิดแหล่งท่องเที่ยวได้แก่ ถ้ำภูผาเพชร ถ้ำอุไรทอง ถ้ำทะลุ น้ำตกวังสายทอง และ พื้นที่หมู่เกาะทางทะเลที่มีชื่อเสียงในระดับทั่วโลก ได้แก่ เกาะหลีเป๊ะ เกาะอาดัง เกาะราวี หมู่เกาะหินซ้อน จุดดำน้ำร่องน้ำจาบัง เป็นต้น และยังนับว่าเป็นพื้นที่ ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง หรือ “Biodiversity area” จนได้รับการประกาศจากองค์การเพื่อการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือ UNESCO ให้พื้นที่สตูลจีโอพาร์ค เป็นอุทยานธรณีโลกแห่ง ที่ 4 ของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ “สตูลจีโอพาร์ค” นั้นมีความลึกซึ้งมากกว่าการเป็นพื้นที่ ที่มีฟอสซิลและซากดึกดำบรรพ์ แต่ทว่าเป็นพื้นที่ซึ่งสามารถเป็นเมืองธรรมชาติเชิงนิเวศน์ ที่มีความเก่าแก่ทางวัฒนธรรม ประเพณีท้องถิ่น และเป็นพื้นที่ที่ผ่านการเรียนรู้วิจัยต่อยอดจนกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวชุมชนและแหล่งธุรกิจชุมชนอีกด้วย

หากแต่สถานการณ์ปัจจุบันในพื้นที่ Satun Global Geopark นั้นมีความน่าเป็นห่วงเป็นอย่างยิ่ง เนื่องจาก Satun นั้นเป็นเมืองที่มีขนาดเล็ก หากแต่มีทรัพยากรทางธรรมชาติและวัฒนธรรมค่อนข้างสูง ทั้งสถานที่ท่องเที่ยวที่เป็นที่นิยม เช่น เกาะหลีเป๊ะ และ หมู่เกาะหินซ้อน ซึ่งเป็นสถานที่ที่มีผู้คนไปเที่ยวเป็นจำนวนมาก มีบริษัทนำเที่ยวมากกว่า 10 ที่ทั้งในและนอกพื้นที่ที่พานักท่องเที่ยวไปยังเกาะต่างๆเพื่อดำน้ำ และจากการที่ มจธ. ได้ทำงานภาคสนามในเรื่องการจัดการและการคัดแยกขยะในระดับชุมชุมเพื่อก่อให้เกิดชุมชน Zero waste ในพื้นที่ Satun Global Geopark ต่อเนื่องเป็นระยะเวลากว่า 1 ปี ที่ทำงานใกล้ชิดทั้งกับกลุ่มวิสาหกิจชุมชน นักเรียน ครู และหน่วยงานท้องถิ่น พบว่าชุมชนในพื้นที่มีความสนใจบริบทความเป็น Satun Global Geopark หากแต่ยังไม่สามารถเข้าถึงข้อมูลและกระบวนการพัฒนาขับเคลื่อนโครงการได้อย่างแท้จริง อย่างไรก็ตามจากการดำเนินงานที่ผ่านมานั้น ทาง มจธ. ได้เล็งเห็นว่าประชาชนในพื้นที่นั้นมีศักยภาพในการเรียนรู้และพัฒนาชุมชนของตนเองเพื่อเป็น Learning Community อีกทั้งจากการศึกษาเพิ่มเติมพบว่า การที่ Global Geopark  จะต้องมีการยื่น Revalidation ทุกๆ 4 ปี เพื่อรักษาไว้ซึ่งสถานะของการเป็น Global Geopark  หากแต่พื้นที่ “สตูลจีโอพาร์ค” ยังขาดแผนการจัดการในองค์รวมที่มีประสิทธิภาพและต่อเนื่อง จึงเป็นความกังวลในอนาคตอันใกล้ในเรื่องความยั่งยืนของสถานะ Global Geopark  ซึ่งจะส่งผลกระทบในด้านการรักษามาตรฐานการได้รับการประกาศเป็นอุทยานธรณีโลกในครั้งต่อไป และในการที่จะผ่านเกณฑ์การประเมินตามเงื่อนไขของ UNESCO นั้น จะมีกติกาในการประเมินโดยพื้นที่ที่ได้รับการประกาศขึ้นทะเบียนเป็น Global Geopark จะต้องรักษาคุณสมบัติไว้ให้ครบทั้ง 5 ประการได้แก่

1. การกำหนดขอบเขตพื้นที่อุทยานธรณีที่ชัดเจน รวมถึงการอนุรักษ์ทั้งในส่วนที่แสดงถึงมรดกทางธรรมชาติและมรดกทางวัฒนธรรม
2. โครงสร้างการบริหารจัดการที่มีแผนยุทธศาสตร์ครอบคลุมกิจกรรมหลัก เช่น การท่องเที่ยว การศึกษา การอนุรักษ์ เป็นต้น
3. ข้อมูลและการศึกษาที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อม เช่น ช่องทางการเผยแพร่ข้อมูล/ประชาสัมพันธ์ การให้ความรู้ผ่านโปรแกรมการศึกษาสำหรับนักเรียนในทุกระดับชั้น
4. การท่องเที่ยวเชิงอุทยานธรณี การจัดสรรสิ่งอำนวยความสะดวกให้กับนักท่องเที่ยว รวมถึงการเดินทาง
5. 
   

ซึ่งทั้ง 5 ข้อนี้นับว่าเกี่ยวเนื่องโดยตรงกับปัญหาและสถานการณ์ปัจจุบันของการจัดการพื้นที่ ทั้งในด้านการบริหารจัดการทรัพยากรสิ่งแวดล้อม และมาตรฐานการให้บริการการท่องเที่ยว

ทั้งนี้การได้รับความร่วมมือจากทุกภาคส่วนของสังคมในจังหวัดสตูลนั้นมีความสำคัญเป็นอย่างมาก ทางโครงการได้เล็งเห็นถึงความสำคัญในการสร้างกลุ่มเครือข่ายที่มาจากความต้องการและความร่วมมือจากหลายภาคส่วนเช่น จากกลุ่มเครือข่ายโทรคมนาคมเพื่ออำนวยความสะดวกในการส่งต่อข้อมูลแบบ Realtime หรือจากกลุ่มผู้ทำธุรกิจการท่องเที่ยวและวิสาหกิจชุมชนในพื้นที่เพื่อส่งต่อข้อมูลทั้งเบื้องต้นและเฉพาะทางเกี่ยวกับความต้องการของนักท่องเที่ยว เป็นต้น หากในแต่ละพื้นที่นั้นจะมีบริบทของตัวเองที่มีความเป็นเอกลักษณ์ทั้งในด้านวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ วัฒนธรรม ค่านิยม และทรัพยากร โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีความเป็นเอกลักษณ์สูงอย่าง Satun Geopark ดังนั้นการเลือก Model ที่เหมาะสมในการพัฒนาพื้นที่นี้นั้นควรได้รับการไตร่ตรองและพิจารณาเป็นพิเศษ โดยควรต้องมีการทำ Study ข้อมูลพื้นฐานด้านต่างๆเพื่อทำความเข้าใจ กับข้อมูลที่เป็น Factors ของบริบทให้เพียงพอ

ทางมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรีได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของพื้นที่ Satun Geopark เป็นอย่างมาก จึงได้ดำเนินการจัดทำ MOU ระหว่างมหาวิทยาลัยและ Satun Geopark เพื่อส่งเสริมให้เกิดความร่วมมือกันอย่างเป็นรูปธรรมและต่อเนื่อง นอกจากนั้นยังได้ลงมือทำโครงการนำร่องเรื่องการจัดการขยะผ่านโครงการ 1 ตําบล 1 มหาวิทยาลัย เพื่อให้เกิดความตระหนักรู้ด้าน Zero Waste ในพื้นที่ ซึ่งนับว่าเป็นจุดเริ่มของการเก็บข้อมูลเบื้องต้นที่มีคุณภาพ และยังเป็นการวางพื้นฐานการบริหารจัดการทรัพยากรทางธรรมชาติในพื้นที่ด้วยเช่นกัน ซึ่งการดำเนินการเรื่อง Zero Waste นั้นได้รับความร่วมมือและได้รับความสนใจเป็นอย่างดีจาก ทั้งตัวแทนด้านการศึกษาในพื้นที่และจากกลุ่มผู้ประกอบวิสาหกิจชุมชน รวมทั้งจากกลุ่มบริหารราชการส่วนท้องที่ ดังนั้นการเกิดขึ้นของ  Scenario ความร่วมมือนั้นจะทำให้เกิดการขับเคลื่อนความร่วมมืออย่างมีส่วนร่วมทั้งในส่วนของการแบ่งปันทรัพยากรและแบ่งปันผลประโยชน์ของกลุ่มภาคีเครือข่ายอย่างเป็นธรรมและยั่งยืน นอกจากนี้ Scenario เครือข่ายความร่วมมือที่ดียังสามารถช่วยพัฒนาสังคม เศรษฐกิจ และสภาพแวดล้อม ยกระดับความเป็นอยู่ของผู้คนในพื้นที่ ยกระดับมุมมองและกระตุ้นความตระหนัก ของชุมชนชนบทในการทำงานในรูปแบบเครือข่ายทั้งในระดับเมือง ระดับประเทศ และระดับนานาชาติได้อย่างยั่งยืนอีกด้วย หากพื้นที่มีการจัดการ บริหารและร่วมมือที่ดีจากทุกภาคส่วนแล้วนั้น ย่อมเป็นการยกระดับจากการเป็น Global Geopark  ให้เป็นพื้นที่แห่งการเรียนรู้ในเรื่อง Geopark ที่ดีที่สุดในทุกๆมิติในภูมิภาค South East Asia และผลลัพธ์ที่ได้โดยตรงคือการพัฒนาพื้นที่ให้เป็นภาพสะท้อนของ Satun Global Geopark Learning City ที่มีแผนพัฒนาอย่างเป็นระบบและยั่งยืน โดยการสร้าง Ecosystem ของการเป็นเมืองแห่งการเรียนรู้สำหรับคนทุกเพศทุกวัย ในทุกมิติ เพื่อให้เป็นพื้นที่ที่มีคุณค่ามากกว่าแค่การเป็นพื้นที่เพื่อการท่องเที่ยว หากแต่มีคุณค่าเชิงลึกในการเป็นพื้นที่ที่ส่งเสริมความเข้าใจและทัศนคติการเรียนรู้ตลอดชีวิตทั้งทางสิ่งแวดล้อม วิถีชีวิตและวัฒนธรรมได้อีกด้วย