การควบคุมโรคผลเน่าและยืดอายุการเก็บรักษาขนุนพันธุ์ทองพลอยปราณีตเพื่อส่งออกไปจีน

ขนุนเป็น 1 ใน 5 ของผลไม้ของไทย (ทุเรียน มังคุด ลำไย มะพร้าว และขนุน) ที่ส่งไปจำหน่ายในประเทศจีนมากที่สุด และปัจจุบันเกษตรกรที่ปลูกทุเรียนหลายรายเริ่มหันมาปลูกขนุนทดแทนมากขึ้น เนื่องจากการปลูกทุเรียนลงทุนสูง มีปัญหาด้านโรคและแมลงศัตรูพืชมาก ต้องการการดูแลมากเป็นพิเศษในระหว่างการเพาะปลูก และประสบปัญหาด้านแรงงานภาคเกษตร ประกอบกับปัจจุบันประเทศคู่แข่งของไทยได้มีการพัฒนาคุณภาพของทุเรียนให้ดียิ่งขึ้นเพื่อส่งไปจำหน่ายในประเทศจีนมากขึ้น เช่น ทุเรียนจากกัมพูชา เวียดนาม ลาว และพม่า ซึ่งประเทศเหล่านี้มีต้นทุนในการผลิตและค่าแรงงานที่ต่ำกว่าประเทศไทย รวมถึงเป็นประเทศที่มีพื้นที่ใกล้จีนมากว่าทำให้ต้นทุนค่าขนส่งสินค้าไปจีนถูกกว่าไทยมาก นอกจากนี้ประเทศจีนซึ่งเป็นลูกค้ารายใหญ่ของไทย ก็หันมาปลูกทุเรียนเพื่อบริโภคภายในประเทศมากขึ้น จึงทำให้เกษตรกรของไทยส่วนหนึ่งเริ่มวางแผนการปลูกพืชชนิดอื่นที่มีศักยภาพทางเศรษฐกิจสูง ดูแลง่าย มีต้นทุนการผลิตต่ำ และยังเป็นพืชที่มีคู่แข่งน้อย เพื่อลดความเสี่ยงด้านการตลาดของทุเรียนที่จะเกิดขึ้นในอนาคต หนึ่งในนั้นคือ การปลูกขนุน ขนุนจัดได้ว่าเป็นพืชเศรษฐกิจที่ทำรายได้ให้กับเกษตรกรได้เกือบตลอดปี ตลาดส่งออกขนุนที่สำคัญของไทย คือ จีน รองลงมาคือ เวียดนาม เมียนมา และ สปป.ลาว จากข้อมูลกรมศุลกากร พบว่าปริมาณการส่งออกขนุนได้เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว โดย ปี 2562 และ 2563 มีปริมาณการส่งออกจำนวน 45,319 และ 49,006 ตัน ซึ่งคิดเป็นมูลค่าการส่งออก เท่ากับ 566 และ 629 ล้านบาท ตามลำดับ (สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, 2564) การส่งออกขนุนของไทยไปจีนในปัจจุบันเป็นการส่งออกแบบผลสดทั้งผล โดยใช้รถบรรทุกตู้คอนเทรนเนอร์ปรับอากาศ และเมื่อไปถึงปลายทางจะมีการจัดจำหน่ายทั้งแบบผลสดทั้งผล หรือตัดแบ่งเป็นชิ้นขนาดใหญ่หุ้มด้วยฟิล์ม PVC และชั่งขายตามน้ำหนัก

จากสถานการณ์ข้างต้น ทำให้เกษตรกรจากวิสาหกิจชุมชนต่างๆ ได้แก่ วิสาหกิจชุมชนขนุนพันธุ์ทองพลอยปราณีต จ.​ระยอง วิสาหกิจชุมชนวังทุเรียน จ.​ระยอง​ วิสาหกิจชุมชนผู้ปลูกกล้วยหอมและผลไม้ปลอดภัย จ.พัทลุง และ สมาพันธ์​เอส​เอ็มอีไทย​ จ.​ระยอง​ ที่ปลูกขนุนได้รวมตัวกันและจัดตั้งเป็นสมาคมขนุนไทย โดยมีเป้าหมายที่จะสร้างความเข้มแข็งด้านการผลิตและการตลาดของขนุนไทย ตลอดจนพัฒนาปรับปรุงพันธุ์ขนุนใหม่ๆ ที่มีคุณลักษณะที่ดี เป็นที่ต้องการของตลาดและผู้บริโภค คือ ให้ผลผลิตสูง น้ำหนักเนื้อต่อผลสูง เมล็ดเล็ก ยางและซังน้อย เนื้อแห้ง เหมาะสำหรับการบริโภคสด  ซึ่งสมาชิกของสมาคมขนุนไทยประสบความสำเร็จในการพัฒนาขนุนพันธุ์ใหม่ คือ “พันธุ์ทองพลอยปราณีต” ปัจจุบันมีการส่งไปจำหน่ายในตลาดขายส่ง เช่น ตลาดไทย ตลาดสี่มุมเมือง ในรูปผลสด และห้างสรรพสินค้าแม็คโครในรูปเนื้อขนุนตัดแต่งพร้อมบริโภค ในขณะเดียวกันเกษตรกรจากวิสาหกิจชุมชนที่ปลูกขนุนพันธุ์ทองพลอยปราณีต มีความสนใจและต้องการส่งออกขนุนพันธุ์ทองพลอยปราณีตไปจำหน่ายในประเทศจีนด้วย เนื่องจากเป็นพันธุ์ที่มีลักษณะตามที่ผู้บริโภคจีนต้องการและปริมาณผลผลิตจะออกมากในอีก 1-2 ปีข้างหน้า อย่างไรก็ตามเกษตรกรในกลุ่มวิสาหกิจนี้ประสบปัญหาโรคผลเน่าของขนุนภายหลังการเก็บเกี่ยว ขนุนที่เก็บเกี่ยวมาแล้วเมื่อวางที่อุณหภูมิห้องจะแสดงภายใน 1-3 วัน

แม้ว่าการควบคุมโรคหลังการเก็บเกี่ยวด้วยสารเคมีกำจัดเชื้อรา จะเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพสูงและเห็นผลอย่างรวดเร็ว แต่ก็เป็นอันตรายต่อผู้ผลิต ผู้บริโภค และสิ่งแวดล้อม ในขณะเดียวกันสมาคมขนุนไทยได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของอันตรายจากสารเคมีที่ตกค้างที่มีต่อผู้บริโภคและอาจจะเป็นอุปสรรคต่อการส่งออก จึงต้องการเทคโนโลยีที่ปลอดภัยและไม่มีสารเคมีตกค้างบนผลขนุน โดยต้องเป็นเทคโนโลยีที่ไม่ก่อให้เกิดผลกระทบในทางลบกับผลผลิต และต้องการให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพดีเมื่อไปถึงมือของผู้บริโภค ตลอดจนมีอายุการวางจำหน่ายนาน ซึ่งจากรายงานการศึกษาที่ผ่านมา พบว่าโอโซนมีศักยภาพนำมาใช้เพื่อควบคุมโรคหลังการเก็บเกี่ยวของผลผลิตเกษตรได้หลายชนิด เช่น โรค sour rot ขององุ่น โรคราสีเขียวของเมลอน โรคผลเน่าของส้ม โรคผลเน่าของบูลเบอรี่ และโรคผลเน่าของแอปเปิ้ลและพบว่ายังช่วยลดจำนวนเชื้อราสาเหตุโรคและสารพิษที่เชื้อราสร้างขึ้นได้ กลไกการกำจัดเชื้อของโอโซนคือ มีผลทำลายผนังเซลล์ เยื่อหุ้มเซลล์ของเชื้อจุลินทรีย์ และยังมีผลต่อเอนไซม์และสารพันธุกรรมภายในเซลล์จุลินทรีย์ด้วย และโอโซนสามารถควบคุมโรคได้ทางอ้อมโดยมีผลไปกระตุ้นกิจกรรมของเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับความต้านทานโรคพืชให้สูงขึ้น นอกจากนี้มีรายงานว่าโอโซนมีผลช่วยยืดอายุการเก็บรักษาผลผลิตสด โดยมีผลไปลดอัตราการหายใจ การผลิตเอทธิลีน ชะลอการสูญเสียน้ำหนักสด การเปลี่ยนแปลงของสีเปลือก-เนื้อ การอ่อนนิ่ม การเพิ่มขึ้นของปริมาณของแข็งที่ละลายน้ำได้ เช่น ในองุ่น ส้ม บูลเบอรี่ และทุเรียนตัดแต่งพร้อมบริโภค  ทำให้ผลผลิตเหล่านี้มีอายุการเก็บรักษานานขึ้น ดังนั้นการรมขนุนด้วยก๊าซโอโซนก่อนการขนส่งและวางจำหน่าย นอกจากจะช่วยลดการเกิดโรคผลเน่าแล้วยังจะช่วยลดอัตราการหายใจและการผลิตเอทธิลีนได้ ซึ่งจะส่งผลให้ขนุนมีอายุการเก็บรักษาได้ยาวนานขึ้น ดังนั้นวัตถุประสงค์ของงานวิจัยนี้คือ เพื่อศึกษาการใช้โอโซนเพื่อควบคุมโรคผลเน่าและยืดอายุการเก็บรักษาขนุนพันธุ์ทองพลอยปราณีต ทั้งนี้ข้อมูลที่ได้จะเป็นประโยชน์ต่อกลุ่มเกษตรกรจากสมาคมขนุนไทยที่มีความต้องการที่จะส่งขนุนไปจำหน่ายในประเทศจีนต่อไป